Een van mijn favoriete quotes, die wat mij betreft het gevoel van thuis heel treffend verwoord, komt van de Amerikaanse schrijfster en dichteres Maya Angelou:
“The ache for home lives in all of us, the safe place where we can go as we are and not be questioned.”
Nu besef ik dat er over de hele wereld mensen zijn die zich juist niet veilig voelen thuis en dit kan diverse oorzaken hebben, zoals familie- of financiële omstandigheden, het wonen in een oorlogsgebied, etc. Dat we veiligheid aan een thuisgevoel koppelen komt dan ook eerder voort uit een gevoel en de wens je in je eigen huis veilig te voelen. Een plek waar we zonder angst onszelf kunnen en mogen zijn. Waar (negatieve) invloeden van buitenaf ons even met rust laten.
Doordat mensen met dementie lichamelijk- en cognitief aftakelen, zijn zij steeds minder goed in staat om voor zichzelf te zorgen. Dagelijkse handelingen, zoals zichzelf aankleden, koken, maar ook opstaan en zich voortbewegen, kunnen voor mensen met dementie moeizaam uitvoerbaar of zelfs gevaarlijk zijn. Naarmate het ziekteproces vordert, wordt de kans op vallen, verdwalen, of bijvoorbeeld brandgevaar groter.
Er komt een moment dat iemand met dementie niet meer zelfstandig kan functioneren. Om te voorkomen dat hen iets overkomt, is er veel aandacht voor rationele veiligheid: beschermende maatregelen tegen potentieel gevaar. Een bekend voorbeeld hiervan is het afsluiten van een afdeling voor mensen met dementie in een verpleeghuis. Hierdoor is de kans kleiner dat zij ongezien naar buiten wandelen en mogelijk gevaar lopen. Ook worden er langs de muren van zorgcentra vaak wandleuningen geplaatst, om mensen met een verhoogde valkans hulp te bieden.
Je ook daadwerkelijk veilig voelen, staat wel in verband met rationele veiligheid, maar is toch wezenlijk anders. Iemand kan zich namelijk veilig voelen, terwijl hij of zij dit eigenlijk niet is. En andersom ook; een persoon kan zich onveilig voelen, terwijl er rationeel geen gevaar dreigt.
Mensen met dementie voelen zich vaak angstig, omdat zij steeds minder vat krijgen op de wereld om hen heen. Mensen, situaties, handelingen; het dagelijks leven begint steeds meer op een kolkende soep met verwarrende ingrediënten te lijken. Ze begrijpen anderen, maar ook zichzelf niet meer goed. De omgeving voelt niet meer veilig. Hierdoor voelen mensen met dementie zich regelmatig in meer of mindere mate bedreigd. Dit kan gedragsproblemen, zoals agressie, roepgedrag, dwalen en onrust tot gevolg hebben.
Om een idee te krijgen van hoe iemand met dementie zijn of haar omgeving als steeds minder veilig kan ervaren, kun je op www.alzheimerexperience.nl vanuit het perspectief van een persoon met dementie meekijken in de wereld om hen heen. Natuurlijk ervaart ieder individu de ziekte anders, maar het geeft wel een beeld van hoe het kan zijn om in een omgeving te leven die langzaam vertroebeld en hoe dit angst en onrust met zich meebrengt.
Voor het contact met iemand met dementie is het van belang om te begrijpen wat de persoon wél een veilig gevoel geeft en rustig maakt. Dit is voor iedereen anders. Besef dat dit een voortdurend proces van zoeken en aanvoelen is en dat wat op dit moment veilig voelt voor iemand, later misschien anders ervaren wordt.
De Vlaamse psychotherapeut Rien Verdult, grondlegger van een veelgebruikt model voor persoons- en belevingsgerichte zorg voor mensen met dementie, onderbouwt zijn theorie vanuit de humanistische psychologie. Begeleiding van mensen met dementie kan volgens hem het beste gericht zijn op het creëren van een veilig gevoel bij de persoon. Volgens Verdult is zelfs iemand met dementie in staat om te blijven groeien, onder voorwaarde dat de omgeving warm, aanvaardend en veilig is. Empathie en oprechtheid van familie en verzorgenden is hierin cruciaal.
Dus wat kunnen we precies doen, om een omgeving te creëren die voor mensen met dementie als veilig en geborgen wordt ervaren? Hier volgen een paar tips:
Non-verbale communicatie is voor de meeste mensen met dementie heel belangrijk. Maak zoveel mogelijk oogcontact met hen. Daarnaast wordt lichamelijk contact als aaien, strelen of een arm om iemand heen slaan door mensen met dementie vaak op prijsgesteld. Het geeft hen een gevoel van veiligheid en geborgenheid. Bedenk wel dat je ook een afwijzende reactie kan krijgen, want niet iedereen waardeert het om aangeraakt te worden.
Mensen met dementie voelen zich het veiligst in een voor hen bekende omgeving. Thuis is zo’n vertrouwde plek, maar wat doe als je naar een zorgcentrum moet verhuizen? Deze nieuwe woonomgeving biedt weinig herkenningspunten voor iemand met dementie. Mensen voelen zich daarom soms angstig, kunnen zich niet oriënteren en gaan dwalen. Zorg daarom dat de omgeving elementen bevat die hen herinneren aan het verleden. Dit kunnen meubels uit het vorige huis zijn, oude foto’s. Iets dat hen zegt: dit is bekend, op deze plek ben ik veilig. Ook met een True Door willen wij bewoners met dementie een stukje herkenning en veiligheid meegeven. Hun eigen, vroegere voordeur geeft hen houvast in een omgeving die verder vaak weinig aan thuis doet denken.
Vertrouwen is een belangrijke sleutel tot een gevoel van veiligheid bij personen met dementie. Naast vertrouwde spullen hebben zij graag vertrouwde personen in hun nabijheid. Ondanks de cognitieve achteruitgang, blijkt in de praktijk dat mensen met dementie vaak nog lang weten wie er voor hen zorgt en voelen ze aan bij wie ze veilig zijn. Dit komt onder andere door opeenvolgende positieve contactmomenten uit het verleden. Probeer de persoon met dementie zich op zijn of haar gemak te laten voelen, bijvoorbeeld door een gezellig praatje te beginnen over een favoriet onderwerp. Wees flexibel, creatief en schroom niet om humor te gebruiken. Dan is het ijs zo gebroken.
Werken met mensen met dementie betekent tijd voor ze nemen. Niet teveel haasten, teveel heen en weer lopen, met de telefoon in de weer. Voor iemand met dementie zijn dit teveel prikkels. Dit kan hen angstig en onzeker maken. Ga rustig bij de persoon zitten en benader hem of haar met liefde en warmte. Want een connectie tussen mensen is een waardevol iets.